Taγult n usγan d tawwurt tameqqrant seg d-keccmen yimerḍilen aεraben γer tmaziγit. D tidet, kra seg yimerḍilen-a ttusertayen, maca aṭas seg-sen ttγimin akk-n s talγa-nsen tanaṣlit, d ayen yessedramen anagraw γef tebna tutlayt tamaziγt d wayen yettekkin deg usentali n tmeggarut-a. I lmend n waya, yesḍulli ad nemdel tawwurt-a n ureṭṭal d wad nales tiṣki n wayen yeddermen s useqdec n wawalen inaṣliyen n tmaziγt, ara d-nenadi seg tentaliwin-is, akked usmuzzeγ n yimerḍilen-nni. Macci d aya kan, yessefk daγen ad d-naf tarrayt iyes ara nessekcem awalen-a γer tmesgida akked utelfaz, ladγa deg wallaγ n yimamen akked yimesnakucen, ama d iqbayliyen, ama d aεraben.
Deg wayen ay d-yetteddun, ad d-efkeγ zwar awalen utbiten; γurwat
ad awen-ikellex yirem-a n « utbiten » [1], imi
netta yecmel-d ama d awalen-nni sseqdacen imaziγen watlayi, ama d wid-nni
sseqdacen yemnadayen deg yedlisen. Sakkin, ad d-efkeγ kra n wawalen ay
d-snulfaγ s tarrayin yettwassnen yakan deg taγult-a, am usuddem, asmuzzeγ
alγawan, tasuγelt tasekkilant, atg. Deg taggara, ad d-bedreγ idlisen ay sqedceγ
deg unadi-a d wad as-d-seggriγ s wumuγ deg ara d-ssegziγ awalen yuεṛen.
Awalen utbiten :
–
abekkaḍ |
– péché |
–
abennan |
– vain |
–
acehhed |
– fait de
prononcer la chahada |
–
acrik |
– associé |
–
adgaẓ |
– supplice |
–
adnubi, udnib |
– pécheur |
–
aḥeǧǧaǧ, ahaggag |
– pèlerin |
–
aḥuǧǧu |
–
pèlerinage |
–
ajahed |
– fait de
combattre, djihad |
–
ajenniw |
– démon,
djinn |
–
akafriw |
– infidèle |
–
alaxeṛt |
– zombi |
–
alekkuḍ |
– fouet |
–
amanef |
– égaré |
–
amarked |
–
récompense |
–
amaṛtaddi |
– qui
quitte l’islam |
–
amasiḥi, aneṣrani |
– chrétien |
–
amaslay |
– impur |
–
amaγlal |
– éternel |
–
amcaγli |
–
avertisseur |
–
amerkid, tuẓult |
– vertu |
–
amesγura |
– muezzin |
–
amettin |
– le mort |
–
ameγrad |
– univers |
–
amin |
– amen |
–
amjahed |
– moudjahid |
–
amrabeḍ, agurram, ambaṛek |
– marabout |
–
amsurḍu |
– élève de
l’école coranique |
–
amuddir |
– vivant |
–
amutel |
–
châtiment |
–
amẓallu |
– prieur |
–
amγafer |
– fait de
se rendre visite pendant l’Aïd |
–
anaflas |
– croyant |
–
anasfal |
–
tentateur |
–
aneḍfar |
– disciple |
–
anef |
– s’égarer |
–
aneffu |
– esprit |
–
aneglus |
– ange |
–
anesbakkaḍ |
– pécheur |
–
anez |
–
s’incliner |
–
anmezray |
– impie |
–
annuz |
–
inclination |
–
aqasi |
– punition |
–
aqili, tasureft |
– pardon |
–
arufi |
– clément |
–
asaxram |
– adultère |
–
asbur, ikerhi |
– voile
féminin |
–
asburru |
– fait de
se voiler |
–
aṣebri |
– patient |
–
asekni |
– signe |
–
asektu |
– rappel |
–
asfel |
–
sacrifice |
–
asudder |
–
résurrection |
–
asγan, tisreḍt |
– religion |
–
atter s … |
– adorer |
–
axellaq |
– Créateur |
–
aylan |
– verset |
–
ayniz |
– rakaa |
–
aytem |
–
sacrilège |
–
azendiq |
–
hypocrite |
–
aẓumu, aẓumi |
– carême |
–
aγuda |
– fait de
rendre grâce |
–
aεezzab |
– grand
clerc |
–
caγli |
– avertir |
–
ccada, taguzi |
– chahada,
témoignage |
–
ccariεa |
– charia |
–
cciṭan, yeblis |
– Satan |
–
cehhed, igaz |
–
prononcer la chahada |
–
dden, adan |
– appeler
à la prière |
–
ddunnit |
– ici-bas |
–
dgeẓ |
– supplicier |
–
dket |
– ê. dans
la quiétude |
–
ekt, seddeq |
– donner
l’aumône |
–
fles |
– croire
en |
–
ftu |
– donner
une fatwa |
–
hajeṛ |
– quitter |
–
hellel, rettel |
–
psalmodier |
–
igi |
– acte |
–
iḥlil, ixlal |
– ê.
licite |
–
ihwah, uhuḍ |
– le mal |
–
iman |
– âme |
–
imceṛṛi, amuheḍ |
–
malfaiteur |
–
imdeyyen |
–
religieux |
–
iminig |
– expatrié |
–
imlayken |
– anges |
–
imqeddes |
– sacré |
–
imrad, agreffu |
–
prosternation |
–
imseddeq |
–
charitable |
–
ineslem, imeslem |
– musulman |
–
inig |
–
s’expatrier |
–
irew |
– jeune
clerc |
–
iseḍnen |
– chapelet |
–
jahed |
–
combattre |
–
Jebril |
– Gabriel |
–
laxeṛt |
–
l’au-delà |
–
Lquran, Alquran |
– Coran |
–
Massi-nneγ |
– notre
Seigneur |
–
mred, grefet |
– se
prosterner |
–
mud |
– adorer |
–
mutel |
– châtier |
–
nfu |
– ê. utile |
–
qas |
– punir |
–
qil, suref |
–
pardonner |
–
Ṛebbi, Yalla, Yakuc |
– Dieu |
–
ṛjem |
– lapider |
–
sbur |
– se
voiler |
–
seγnew |
– créer |
–
stenǧi |
– faire
ses ablutions |
–
sudder |
–
ressusciter |
–
taḍfi |
– délice |
–
tafaska |
– fête |
–
taflest |
–
croyance, foi |
–
tagada |
– égalité |
–
taḥlaylit, tixlelt |
– fait
d’ê. licite |
–
takeffaṛt |
–
expiation |
–
takuti |
– aumône |
–
tamasleyt |
– impureté |
–
tameddurt |
– la vie |
–
tamella |
–
miséricorde |
–
tamesgida |
– mosquée |
–
tamettant |
– la mort |
–
tamezrit |
–
désobéissance |
–
tamkerra |
– miracle |
–
tamsadaqt, zzakat |
– zakat |
–
tamsunt |
– paradis |
–
tamugant |
– temple |
–
tanfa |
– utilité |
–
tasuṛet, tasurrit, tasarnat |
– sourate |
–
tasuzelt |
–
salutation |
–
tatubt, tagerẓawt |
– le
repentir |
–
tawadna |
– appel à
la prière |
–
tawatri, tittar, tiwatriwin |
–
invocation(s) |
–
taxelqit |
– création |
–
taẓallit, amud |
– prière |
–
taγdemt |
– justice |
–
taγennawt |
– création |
–
taεacuṛt, abiyannu |
– achoura |
–
tičča |
– moment
pour rompre le jeune |
–
tifawt, tafrara |
– aube |
–
tikerkas |
– mensonge |
–
tillas, tihay |
– ténèbres |
–
timsi, ahes, ǧihennama |
– enfer |
–
tirmit |
– épreuve |
–
tittert |
–
adoration |
–
tiwri |
–
malédiction |
–
ttwekkel, segẓen |
– se
remettre à |
–
tub, mmegraẓ |
– se
repentir |
–
tuki |
– offrande |
–
tulluγt, tawlaγt, tiγudi, tanafut |
– le bien |
–
tuẓumin |
– fait de
faire le carême |
–
uḍuf |
– deuil |
–
ugdil |
–
illicite, interdit |
–
uman |
– ê.
clair, évident |
–
uẓum, ẓum |
– jeuner |
–
uγdim |
– juste |
–
wekkel |
– remettre
à |
–
ẓẓal, muhed |
– prier |
–
γafer |
– visiter
qlqn pendant l’Aïd |
–
γdem |
– ê. juste |
–
γnew |
– ê. crée |
–
γudi |
– rendre
grâce |
–
εezṛayen, εezṛin |
– Azraël |
–
εṣu |
– désobéir |
Ismawen
n tẓalliwin:
–
taẓallit n utewweb |
– prière
de l’aube |
–
taẓallit n tenzayt (γabecca) |
– prière
du matin |
–
tizzernin, tizwarnin |
– prière
du dohr |
–
tigẓin, takest |
– prière
du âsr |
–
tisemsin, tinwucci |
– prière
du maghreb |
–
tisuḍsin, tinniḍes |
– prière
de l’aïcha |
Kra n tefyirin :
–
tagallit n tkerkas / ccada n zzuṛ |
–
faux témoignage |
–
irk iggi |
–
mauvaise action |
–
yir awal |
–
mauvaise parole |
–
awal n Ṛebbi |
–
parole de Dieu |
–
tafaska n tneqqit / yiγras |
–
Aïd el Adha |
–
tafaska n yičča |
–
Aïd el Fitr |
–
eg acrik i Ṛebbi |
–
associer qlqn à Dieu |
–
yeεṣa Ṛebbi |
– il
a désobéi à Dieu |
Asumer
n kra n wawalen d tefyirin imaynuten: [2]
–
tasnakuca / tasnakuct (théologie): seg “tussna” → “tasna” (science) d “yakuc” (Dieu)
–
amasnakuc / asnakucan (théologien)
–
tayankuca / tayankuct (monothéisme) : seg “yan” akked “yakuc” (Dieu)
–
amyankuc / ayankucan (monothéiste)
–
tagetyakuca / tagetyakuct (polythéisme) : seg “egt” (ê.nombreux) akked
“yakuc”
–
amgetyakuc / agetyakucan (polythéiste)
–
tabakuca / tarakuca (athéisme)
–
abakucan / arakucan (athéiste)
–
abakuc / arakuc (athée): seg “aba” / “ar” (néant, privatif) akked “yakuc”
–
anezday (associateur): seg umyag “zdi” (associer, réunir, unir)
–
amecrak = anezday
–
amazun (envoyé) : seg umyag “azen” (envoyer)
–
tasidest (acte qui cause l’impureté après l’acte sexuel) : seg “sides”
(mettre de côté) [3]
–
asidas (personne impure après l’acte sexuel)
–
tajnaba = tasidest ; imjenneb = asidas
–
tyemmem (se purifier par lustration pulvérale)
–
atyemmem (lustration pulvérale)
–
anbi (prophète)
–
sneg, sebbeḥ (louer)
–
tasnegt, asebbeḥ (louange)
–
taftut (fatwa)
–
taknisa (église)
–
ameεṣaw (désobéissant), seg “εṣu” (désobéir)
–
timeεṣa (désobéissance)
–
taseǧǧadat (tapis réservé pour la prière)
–
adlis uγris (livre sacré)
–
aggur n uẓumu (croissant du ramadan)
–
azaraf aneggaru (jugement dernier)
–
azul fell-awen (que le salut soit sur vous)
–
iḍ n qadaṛ (nuit du qadar) [4]
–
iḍ n twadda d usali (nuit de içra et de miεraj)
–
iḍ n ucukku / iḍ n yimiji (nuit du doute)
–
imenzayen n Islam (principes de l’islam)
–
inaw amasγan (discours religieux)
–
isulas / ijga isemmusen n Islam (les cinq piliers de l’islam)
–
taggara n umaḍal / angar n umaḍal (la fin du monde)
–
taẓallit n tingrawt (prière du vendredi)
–
taẓallit n ugraw (la prière du groupe)
–
taẓallit n umessikel (prière du voyageur)
–
taẓallit n umuḍin (prière du malade)
–
taẓallit n unabay (prière de l’absent)
–
taẓallit taneflant, tanfelt (prière surérogatoire)
–
taẓallit γef umettin (prière sur le mort)
–
tinawt n tingrawt (prêche du vendredi)
–
tudert taneffawt (vie spirituelle)
Tagrayt:
Anadi-a war ccek ur
yemmid ara; γef waya, ssarameγ ad t-kemmlen wiyaḍ akken ad yili d tisergelt
iyes ara nergel abrid i tesεurrebt, xersum deg taγult-a n usγan. Meccan,
imnadayen imaziγen ur ilaq ad ilin d imεeṣṣben arma bγan ad sgedlen i yal awal
ara d-yekken seg taεrabt; ur ilaq ad nettu nwis tutlayt-a, imi tettidir γer
yidis n tmaziγt, d nettat ay d aγbalu amenzu seg d-tugem tutlayt-nneγ
imerḍilen-is.
Timawin :
·
Kra n wawalen, γas d imaynuten, ad ten-nessiḍen gar
wawalen umrisen imi nutni ttusqedcen deg waṭas n yedlisen.
·
Kra n wawalen nenna-d d imaynuten, acku beddlen talγa;
ttwasmuzzγ I lmend n umedya, agdazal n yermi afṛansis am “désobéissance” deg
tmaziγt taruṣwibt d “lmeεṣiyya”, akk-a ay yettwanṭaq gar medden, maca nkkni
nefka-as talγa tamaynut s yiwen seg yiqulab imaziγen; nerra-t d “timeεṣiwt”, am
“zlu – timezliwt”.
·
I usebγer n tmaziγt, yelha ma nesseqdac awalen
imerḍilen yettwasmuzzγen akked wawalen imaziγen d-nesnulfa seg wid-nni s tsuγ
Amedya: “tajnaba, imjenneb” / “tasidest, asidas”. Acu kan, akken ad yili umwati
gar umeslay d-yettureḍlen d win d-yettwasnulfan, yessefk γef umnaday ad yissin
wullen tutlayt tamerḍalt.
·
Awal-a yebna γef uqaleb amaziγ war targalt tazwarant
am deg “nadam” (sommeille)
Iγbula:
– ABDESSELAM A., 1997. – Dictionnaire abrégé du
vocabulaire redressé de la langue berbère, ENAG.
– ACHAB. R., 1996. – La néologie lexicale berbère (1945-1995),
PEETERS, Paris.
– ALOJALY Gh., 1980. – Lexique touareg-français
(parlers berbères du Niger), Copenhague, Akademisk Forlag.
– BOUMALK A. & NAIT ZERRAD K., 2009. – Vocabulaire
grammatical de tamzight, IRCAM, Rabat.
– CHAKER S., 1981. – Tableau récapitulatif des
procédures de création lexicale berbère (kabyle), Bulletin intérieur du
C.R.A.P.E., Alger, pp 143-145.
– DALLET J-M., 1982. – Dictionnaire Kabyle-Français :
parler des At Mangellat, Algerie, Paris : SELAF.
– DELHEURE J., 1984. – Dictionnaire mozabite-français, Paris, SELAF.
– DELHEURE J., 1987. – Dictionnaire ouargli-français,
Paris, SELAF.
– DESTAING E., non daté. – Étude sur le tachelhit du
Sous (vocabulaire français-berbère), tome 7, Ed. Ernest Leroux.
– FOUCAULT Le P. de, 1918. – Dictionnaire
touareg-français (dialecte ahaggar), tomme 1, Paris, Ed. Maisonneuve
Frères.
– HADDADOU M.A., (non date). – Guide de la culture et
de la langue berbères, ENAL-ENAP.
– HCA, 2004. – Amawal n tmazight tatrart
(français-tamazight), Ed. Ministère de la Culture.
– JUSTINARD L., 1914. – Manuel de berbère
marocain, dialecte chleuh, Librairie Orientale & Américaine, E.
Guilmoto, Paris.
– NAIT ZERRAD K., 1998. – Amawal amasγan n tmaziγt,
Centro Studi Camito-Semitici, Milano.
Amawal n wawalen uwεiṛen yettusqedcen deg
unadi-a |
|
Tamaziγt |
Tafṛansit |
1. agdazal 2. alγawan 3. amenzu 4. amerḍal 5. amerḍil 6. amwati 7. anagraw 8. aqaleb 9. aruṣwib 10. asebγer 11. asekkilan 12. asentali 13. asmuzzeγ 14. aγbalu 15. imεeṣṣeb 16. irem 17. meccan 18. mmed 19. nwis 20. sḍulli 21. segdel i 22. segzi 23. siḍen 24. sserti 25. tarrayt 26. tasuγelt 27. tasεurrebt 28. taγult 29. tisergelt 30. tiṣki 31. umris 32. umuγ 33. utbit 34. watlayi 35. wullen 36. zwar |
1. équivalent 2. formel 3. principal 4. emprunteur 5. emprunt 6. accord 7. système 8. schème 9. incorrect 10. enrichissement 11. littérale 12. dialectalisation 13. berbérisation 14. source 15. intolérant 16. terme 17. cependant 18. ê. complet 19. que 20. ê.
nécessaire 21. éviter 22. expliquer 23. compter 24. assimiler 25. méthode 26. traduction 27. arabisation 28. domaine 29. ici
instrument pour barrer 30. construction 31. usuel 32. liste 33. attesté 34. oralement 35. très 36. d’abord |
Sɣur : D.Messaoudi, Taqerbust (Kabylie)
ش
تعليقات
إرسال تعليق